Umowy kredytu frankowego
Sprzeczność z ustawą umowy kredytu frankowego
Analiza orzecznictwa, jak i doświadczenie z sali sądowej uczy, że dochodzenie swoich praw przez „frankowiczów” to długi i skomplikowany proces, wymagający ścisłej argumentacji prawniczej nie raz z bardzo ogólnych przepisów, czy podstawowych zasad polskiego (a co za tym idzie także unijnego) porządku prawnego. Nie oznacza to jednak, że wygranie sprawy z bankiem jest niemożliwe. I znowuż doświadczenie uczy, że stanięcie naprzeciw nawet silnej instytucji, korzystającej z wysoce wyspecjalizowanej obsługi prawnej pozwala z nią wygrać – liczą się jednak argumenty. A tych należy szukać m.in. w Kodeksie cywilnym, np. w regulacjach dotyczących sprzeczności czynności prawnej z ustawą.
Cywilistyczna koncepcja sprzeczności czynności prawnej z ustawą
Zgodnie z Kodeksem cywilnym czynność prawna sprzeczna z ustawą, zasadami współżycia społecznego albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna (art. 58 § 1 i § 2). Nieważność ta ma charakter bezwzględny, co oznacza, że czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków w sferze cywilnoprawnej. Stan nieważności z przyczyn wskazanych w art. 58 KC powstaje z mocy samego prawa i datuje się od początku, tzn. od chwili dokonania czynności. Nieważność czynności prawnej jest skutkiem powszechnym, tzn. działającym wobec wszystkich. Oznacza to, że każdy, kto ma w tym interes prawny, może się na nią powołać, jak również dochodzić ustalenia nieważności czynności prawnej na drodze sądowej (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 2011 roku, V CSK 142/10). Jednocześnie stwierdzenie sprzeczności czynności prawnej z ustawą jest wystarczającą przesłanką do uznania nieważności tej czynności i nie ma potrzeby dokonywania oceny nieważności z punktu widzenia innych jej przesłanek (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2000 roku, sygn. akt IV CKN 170/00). Co niezwykle istotne przez pojęcie ustawy należy rozumieć wszystkie akty prawne składające się na system źródeł prawa powszechnie obowiązującego – a więc od Konstytucji poczynając, poprzez ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy i rozporządzenia, a na aktach prawa miejscowego (biorąc pod uwagę ich ściśle określony zasięg) kończąc.
W orzecznictwie przyjmuje się, że sprzeczność czynności prawnej z ustawą występuje nie tylko wtedy, gdy czynność prawna zawiera postanowienia niezgodne z ustawą, lecz także wtedy, gdy nie zawiera treści nakazanych przez normę prawną (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 czerwca 2013 roku, sygn. akt VI ACa 74/13). Również doktryna aprobuje pogląd, że – przy szerokim rozumieniu terminu „ustawa” – sprzeczność czynności prawnej z abstrakcyjną i generalną normą prawną zachodzi wtedy, gdy czynność nie respektuje zakazu ustawowego oraz gdy nie zawiera treści lub innych elementów objętych nakazem wynikającym z normy prawnej. Najczęściej taką niezgodność wyprowadza się z kilku przepisów, a nawet z całego ich zbioru (P. Księżak, Komentarz do art.58 Kodeksu cywilnego, Lex 2014) – stąd chodzi tu raczej o niezgodność systemową niż „jednostkową”, odnoszącą się do jednego, konkretnego przepisu.
Konsekwencje dla umów kredytu frankowego
Właśnie z takiego punktu widzenia wyszedł Sąd Apelacyjny w Katowicach, który w wyroku z dnia 19 stycznia 2018 roku, sygn. akt I ACa 632/17 stwierdził, że o sprzeczności czynności prawnej z ustawą można w cywilistyce mówić, także wówczas, gdy czynność nie zawiera treści lub innych elementów objętych nakazem wynikającym z normy prawnej. Idąc tym tokiem rozumowania sąd dokonał normatywnej analizy obowiązków nałożonych przez bank oferujący kredyty denominowane do waluty obcej.
Zgodnie z art. 69 ust. 1 pkt. 4a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowego, t.j. Dz.U. z 2017 roku, poz. 1876 w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Warto nadmienić, że w poprzedniej redakcji tego przepisu zawierał on jedynie zobowiązanie do określenia kwoty i waluty kredytu. W każdym razie poza sporem pozostaje, że polski ustawodawca wykreował obowiązek banku do jasnego i zrozumiałego poinformowania klienta o ryzyku związanym z zawarciem umowy kredytu denominowanego do waluty obcej, przykładowo franka szwajcarskiego.
Oznacza to, że bank musi przed zawarciem tego typu umowy kredytowej w jasny, precyzyjny, przystosowany do percepcji konkretnego konsumenta sposób wyjaśnić mu ryzyko wiążące się z przystąpieniem do takiej umowy. W przeciwnym razie kontrakt ten będzie sprzeczny z ustawą, a tym samym – na mocy art. 58 § 1 KC – nieważny z mocy samego prawa.